Η ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Κοντόλαιμος Νικόλαος, Γεωπόνος, ειδικός μελισσοκομίας στο τμήμα μελισσοκομίας του Υπουργείου Γεωργίας

Μελισσοκομία είναι ένας κόσμος, ένας γοητευτικός και ανεξάντλητος κόσμος, με πολύ μεγάλη ιστορία στη διαχρονική πορεία του, από τα βάθη των αιώνων.

ΜΕΛΙΣΣΑ – ΜΕΛΙ - ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Μέλι είναι το βασικό προϊόν της Μελισσοκομίας

Πολύ λίγα βασικά προϊόντα, στη διατροφή του ανθρώπου, όπως το μέλι, απολαμβάνουν μιας τόσο καθολικής, παγκόσμιας θα λέγαμε, δημοτικότητας, άρρηκτα συνδεδεμένης με τις ιδιαιτερότητες και παραδόσεις κάθε περιοχής.

Σήμερα, που όλο και περισσότερο γνωρίζουμε τη θρεπτική αξία του προϊόντος αυτού, η κατανάλωσή του αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο.

Μέλι είναι ένα προϊόν, ένα καθ’ όλα φυσικό προϊόν, που οι μέλισσες παράγουν, ξεκινώντας από την επεξεργασία του νέκταρος των λουλουδιών, ή εκκριμάτων άλλων μερών των φυτών, και μετατρέπουν σε ένα συμπύκνωμα ενέργειας και ζωής.

Το Φυσικό Μέλι

Δεν έχουμε όμως το δικαίωμα να ισχυριζόμαστε ότι σήμερα μόνο εμείς, χάριν των μέσων που διαθέτουμε ανακαλύψαμε τις τόσο ευεργετικές ιδιότητές του για τον ανθρώπινο οργανισμό.

Ήδη από την αρχαιότητα και κυρίως οι πρόγονοί μας γνώριζαν παρά πολύ καλά τη μεγάλη θρεπτική αξία του και του απέδιδαν μάλιστα ιδιότητες θεϊκές, θρησκευτικής ευλάβειας.

Πάσι Θεοίς Μέλι ΑΜΦΟΡΕΥΣ 1

(Προσφέρεται σε όλους τους θεούς μέλι: ένας αμφορέας)

Το κείμενο αυτό, με το οποίο δηλώνεται θρησκευτική προσφορά, ενός ειδικού προϊόντος, προέρχεται από την πρώτη πινακίδα, την ΠΙΝΑΚΙΔΑ ΤΗΣ ΚΝΩΣΟΥ, γραμμένη στο συλλαβικό αλφάβητο της Γραμμικής Β΄ τον 14^ο αιώνα π.Χ.

Αποκρυπτογραφήθηκε η γραμμική Β και μεταφράσθηκε η πινακίδα από τον Βρετανό αρχιτέκτονα Μιχαήλ Βέντρ (Michael Ventris) το 1952.

Ας δούμε όμως ποία ήταν και ποια είναι η μελισσοκομική κατάσταση στη χώρα μας.

Η αρχή της ελληνικής μελισσοκομίας χάνεται στο απώτερο παρελθόν της μυθικής εποχής. Το αρχαιότερο πρόσωπο το οποίο εμφανίζεται εις το χώρο της μελισσοκομίας είναι ο Αρισταίος.

Ο Αρισταίος, μία από τις πλέον αινιγματικές μορφές της αρχαίας ελληνικής λαϊκής θρησκείας, υπήρξε η κυριότερη μορφή του μυθολογικού κύκλου της Κέας.

Καρπός της ένωσης του Απόλλωνα με την νύμφη Κυρήνη, είδε το φως στην Αφρική, στα παλάτια της Λιβύης. Μόλις γεννήθηκε ο Αρισταίος, ο Ερμής τον παρέδωσε στην Γαία και στις Ώρες για να τον αναθρέψουν. Κι ήταν αυτές που έσταζαν στα χείλη του βρέφους, νέκταρ και αμβροσία κάνοντάς τον αθάνατο. Όταν μεγάλωσε ο Αρισταίος οι Μούσες τον δίδαξαν την μαντική και την ιατρική. Από τις Νύμφες διδάχθηκε την καλλιέργεια του αμπελιού, της ελιάς, αλλά και τη μελισσοκομία, τέχνη που θα τον χαρακτηρίζει στο εξής περισσότερο από κάθε άλλη.

Πρώτος σταθμός του Αρισταίου θεωρείται η Κέα όπου δίδαξε τους κατοίκους του νησιού και τη μελισσοκομία. Έτσι ο Αρισταίος υπήρξε για τους ανθρώπους και μάλιστα για τους νησιώτες κατοίκους της Κέας, ο πρώτος ευρετής μιας σειράς από χρήσιμες τέχνες κυριότερη από τις οποίες ήταν η εκτροφή των μελισσών. Ο Αρισταίος και η μέλισσα θα γίνουν τα βασικά σύμβολα του νησιού και θα απεικονισθούν στα νομίσματα της Τουλίδας, της Καρθαίας και της Κορησίας.

Υπήρξε όμως συστηματική μελισσοκομία κατά τους μυθικούς εκείνους χρόνους; Περί αυτού δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, αφού ο περί του Αρισταίου μύθος το μαρτυρεί. Περισσότερες όμως αποδείξεις βρίσκουμε όσο προχωρούμε προς τους ιστορικούς χρόνους.

Στην Οδύσσεια (Κ-519) αναφέρεται το «Μελίκρατον» κράμα μέλιτος και γάλακτος το οποίον έπιναν ως εκλεκτό ποτό. Εις την Οδύσσεια επίσης (Υ-168) ότι οι ορφανές κόρες του Πίνδαρου ετρέφοντο από την Θεά Αφροδίτη με τυρί-μέλι και οίνον. Με την ίδια τροφή η μάγισσα Κίρκη εσαγήνευσε τους συντρόφους του Οδυσσέα (Κ-213).

Ο Ησίοδος αναφέρει τους «Σίμβλους», όνομα που έδιδαν στις κυψέλες της εποχής εκείνης. Τι είδος ήταν οι «Σίμβλοι» δεν είναι γνωστό. Πάντως ήταν κυψέλες κατασκευασμένες από ανθρώπους για την εκτροφή των μελισσών.

Επίσης εις την Κρήτη κατά τις ανασκαφές στην Φαιστό ευρέθησαν πήλινες κυψέλες της Μινωικής εποχής (3.400 π.Χ.) πολύ αρχαιότερης της Ομηρικής. Στην ίδια εποχή ανήκει επίσης το χρυσό κόσμημα που παριστάνει σύμπλεγμα δύο μελισσών, οι οποίες βαστάζουν κηρύθρα προερχόμενη από την πήλινη κυψέλη σωλήνα, όπως και άλλο χρυσό κόσμημα σε σχήμα μέλισσας, που ευρέθη στις ανασκαφές της Κνωσσού.

Τα συγγράμματα του Αριστοτέλη (322 π.Χ.) αποτέλεσαν σπουδαίο σταθμό για τη μελισσοκομία τόσο της αρχαίας Ελλάδας αλλά και όλου του τότε πολιτισμένου κόσμου.

Η ύπαρξη όμως μελισσοκομικών επιχειρήσεων μαρτυρείται και κατά την προαριστοτελικήν περίοδο κατά την οποία η μελισσοκομία είχεν ήδη συστηματοποιηθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό.

Ο μέγας νομοθέτης των Αθηναίων Σόλων (640-558 π.Χ.) θέσπισε διάφορα νομοθετικά μέτρα για την μελισσοκομία της εποχής εκείνης.

Ένα μέτρο το οποίο αποδεικνύει την ύπαρξη μελισσοκομικών επιχειρήσεων είναι το εξής και το οποίο ρυθμίζει και καθορίζει τις αποστάσεις μεταξύ των μελισσοκομείων.

«Μελισσών σμήνη καθιστάμενα απέχειν των υφ’ ετέρου πρότερον ιδρυμένων πόδας τριακοσίους»

[Πλουτάρχου: Βίος Σόλωνος]

Υπήρξε λοιπόν οργανωμένη μελισσοκομία στην αρχαία Ελλάδα, η οποία αποσκοπούσε στην παραγωγή του θείου αυτού προϊόντος. Του Φυσικού Μελιού και του οποίου τις ευεργετικές ιδιότητες εγνώριζαν πάρα πολύ καλά οι διανοούμενοι της εποχής εκείνης.

Ο πατέρας της Ιατρικής Ιπποκράτης (462-352 π.Χ.) συνιστούσε το μέλι σε όλους τους ανθρώπους αλλά ιδιαίτερα στους ασθενείς.

Ο Δημόκριτος ερωτηθείς πως δύνανται να διατηρηθώσιν οι Άνθρωποι άνοσοι και μακρόβιοι απεκρίνοντο:

«Ει τα μεν έξωθεν ελαίω του σώματος τα δε ένδοθεν μέλιτι χρίσοιντο».

Ο Πυθαγόρας και οι οπαδοί του είχαν το μέλι ως κύρια τροφή.

Η πρόοδος της μελισσοκομίας δεν επεριορίζετο μόνο στην Αττική αλλά εις όλη σχεδόν την Ελλάδα, Στερεά, νησιωτική ακόμα και στις αποικίες.

Ο πρώτος όμως ο οποίος εμελέτησε επιστημονικά την μέλισσα υπήρξε ο Αριστοτέλης. Το μόνο μέσο το οποίο διέθετε ήταν η και μέχρι σήμερα, σε πολλά μέρη της Ελλάδας, χρησιμοποιούμενη κυψέλη

Το «Ανάστομο Κοφίνι»

Κοφίνι που είναι κλειστό από κάτω, με μόνο άνοιγμα την είσοδο των μελισσών και ανοικτό από πάνω, όπου εφαρμόζουν 8-10 κινούμενοι ανεξάρτητοι μεταξύ τους πήχεις, κάτω από τους οποίους κτίζουν οι μέλισσες τις κηρήθρες τους.

Η κυψέλη λοιπόν με κινητά πλαίσια εχρησιμοποιείτο στην αρχαία Ελλάδα και θεωρείται ο πρόδρομος της σύγχρονης ευρωπαϊκής κυψέλης με το κινητό πλαίσιο, ανακάλυψη του Αμερικανού Lorenzo Lorraine Langstroth ο οποίος θεωρείται ο πατέρας της σύγχρονης μελισσοκομίας (1851) και του οποίου αυτή η ανακάλυψη αποτέλεσε τη βάση πάνω στην οποία οικοδομήθηκε η σημερινή μελισσοκομία.

Στη χώρα μας ο εκσυγχρονισμός της μελισσοκομίας με τη χρησιμοποίηση της Ευρωπαϊκής κυψέλης καθυστέρησε αρκετά.

Η πρώτη κίνηση εσημειώθει το 1903 εκ μέρους της Ελληνικής Γεωργικής Εταιρείας. Το ενδιαφέρον για τον κλάδο αυτό εξεδηλώθει και από άλλους Έλληνες διανοούμενους. Ο Ιωάννης Πεσματζόγλου δαπάναις του, ιδρύει στο Χαλάνδρι την πρώτη μελισσοκομική σχολή. Ο Ακαδημαϊκός και λογοτέχνης Γ. Δροσίνης συνέγραψε κατά το 1901 και εξέδωσε το μικρό βιβλιάριον «Αι Μέλισσαι» η συμβολή του οποίου στη μελισσοκομία υπήρξε σημαντική.

Στη μελισσοκομική Σχολή Χαλανδρίου πρώτος εδίδαξεν ο ειδικός στη μελισσοκομία, πρωτοβουλία και δαπάναις της Ελληνικής Γεωργικής Εταιρείας μετεκπαιδευθείς γεωπόνος κ. Γ. Τουφεξής. Ο κ. Γ. Τουφεξής εδίδασκε τις νέες μεθόδους της μελισσοκομίας στη Σχολή Χαλανδρίου από το 1903 μέχρι το 1916· αργότερα διωρίσθη επόπτης της μελισσοκομίας στο Υπουργείο Γεωργίας. Εξέδωσε δε και διάφορα βιβλία και φυλλάδια για τη μελισσοκομία, όπως «Η Μελισσοκομική Εφημερίς» το 1908 και «Η Μελισσοκομική Επιθεώρηση» το 1912.

Στην ανωτέρω σχολή εφοίτησαν και εκπαιδεύτηκαν στη μελισσοκομίαν πολλοί μαθηταί ορισμένοι από τους οποίους διωρίσθηκαν σε σημαίνουσες δημόσιες θέσεις, άλλοι δε εδίδαξαν την σύγχρονη μελισσοκομία με σκοπό να καθοδηγήσουν τους νέους κυρίως μελισσοτρόφους στη χρήση της νέας κυψέλης με τα κινητά πλαίσια, αλλά και τις άλλες εφευρέσεις της σύγχρονης μελισσοκομίας.

Μεταξύ των ανωτέρω ενδεικτικά αναφέρουμε τη δράση των Ι. Καραμάνου, Α. Ξυδιά, Ν. Μπαμπιώτη, Γ. Τριβιζά, Βλαδ. Δερματόπουλου, Ν. Νικολαΐδη, Ν. Τοπολίδη και άλλων.

Τα αποτελέσματα των προσπαθειών αυτών ήταν θετικά αν και επραγματοποιήθηκαν με αργούς ρυθμούς.

Το 1903 τα στατιστικά στοιχεία ανέγραφαν 201.314 μελίσσια σε εγχώριες κυψέλες και μόνο 412 μελίσσια εντός νέων σύγχρονων κυψελών. Δηλαδή μόνο το 0,2% του συνόλου των μελισσών ήταν εγκατεστημένα σε ευρωπαϊκές κυψέλες.

Το 1912, 9 χρόνια αργότερα, έχουμε 250.000 μελίσσια σε εγχώριες κυψέλες και 3.000 εντός νέων κυψελών, δηλαδή το 1,19% του συνόλου.

Όμως η όλη προσπάθεια διακόπηκε εξαιτίας του Βαλκανικού και Α΄ παγκοσμίου πολέμου.

Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, η τοποθέτηση του κ. Ι. Καραμάνου ως Γενικού Διευθυντή της Διεύθυνσης Εποικισμού Μακεδονίας-Θράκης και η απόσπαση του Άγγελου Ξυδιά από το Υπουργείο Γεωργίας εις την Διεύθυνση Εποικισμού, και οι δύο μαθηταί της Σχολής Μελισσοκομίας, έδωσε νέα ώθηση στην ανάπτυξη του Κλάδου αυτού αρχίζοντας με τη χορήγηση 700 καταρχήν κυψελών μαζί με τις κηρήθρες και μελιτοεξαγωγείς εις τους πρόσφυγες.

Η προσπάθεια συνεχίστηκε και όταν ο Άγγελος Ξυδιάς διωρίσθηκε τμηματάρχης Μελισσοκομίας του Υπουργείου Γεωργίας. Έτσι και με τη συνδρομή της Α.Τ.Ε. φτάσαμε στο 1939 να έχουμε σε ολόκληρη την Ελλάδα 700.000 μελίσσια εκ των οποίων τα 100.000 περίπου εγκατεστημένα σε σύγχρονες κυψέλες, το 14,29%.

Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος προκάλεσε όπως γνωρίζουμε πανωλεθρία εις όλους τους τομείς της ελληνικής οικονομίας καθώς και στη μελισσοκομία.

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το Τμήμα Μελισσοκομίας του Υπ. Γεωργίας και η Α.Τ.Ε. εβοήθησαν εκ νέου τη μελισσοκομία χορηγώντας δωρεάν στους μελισσοκόμους 93.500 κυψέλες, 3.100 μελιτοεξαγωγείς και 3.000.000 τεχνητές κηρήθρες.

Έτσι λοιπόν η προσπάθεια όλων αυτών που πραγματικά αγάπησαν τη μελισσοκομία και με ζήλο ασχολήθηκαν για την ανάπτυξή της, είχε ως αποτέλεσμα να φθάσουμε σήμερα σε ένα σημείο αποφασιστικής σημασίας για το μέλλον της Ελληνικής Μελισσοκομίας.

Σήμερα στη χώρα μας εκτρέφονται περίπου 1.380.000 μελισσοσμήνη εγκατεστημένα σχεδόν στο σύνολό τους σε ευρωπαϊκές κυψέλες τύπου Langstroth. Ο συνολικός αριθμός των μελισσιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι 8.777.000 και η χώρα μας κατέχει την τρίτη θέση με 15,72% μετά την Ισπανία και Γαλλία.

Με τον κλάδο αυτό ασχολούνται περίπου 23.000 μελισσοκόμοι από τους οποίους οι 3.000 περίπου είναι επαγγελματίες. Από τους 23.000 μελισσοκόμους το μεγαλύτερο μέρος ασκούν νομαδική μελισσοκομία και μόνο ένα πολύ μικρό μέρος κυρίως στη νησιωτική Ελλάδα, Στατική. Οι περισσότερες εκμεταλλεύσεις είναι αρκετά εκσυγχρονισμένες.

Στο επίπεδο αυτό που έχουμε φτάσει σήμερα έχουν συμβάλλει ουσιαστικά επίσης τόσο οι Συνεταιριστικές όσο και οι Συνδικαλιστικές Οργανώσεις των μελισσοκόμων.

Δεν πρέπει να παραλείψουμε τα ονόματα δύο στελεχών της μελισσοκομίας που με τις ενέργειες και αγώνες τους πολλά επέτυχε ο κλάδος αυτός.

Τον κ. Γ. Σελλιανάκη, Δ/ντή της Κοινοπραξίας Μελισσοκομικών Συν/σμών Νότιας Ελλάδας 1953-1980 συνεταιριστικής οργάνωσης που σήμερα δεν υπάρχει, και τον κ. Γ. Μάλλιο, Πρόεδρο του ΜΕΣΥΝΕ, Συνδικαλιστικής Οργάνωσης που επίσης σήμερα δεν υπάρχει.

Στην θέση των οργανώσεων αυτών σήμερα δραστηριοποιείται η Ο.Μ.Σ.Ε. (Ομοσπονδία Μελισσοκομικών Συλλόγων Ελλάδας) με έδρα τη Λάρισα και Πρόεδρο τον κ. Γεράσιμο Κράγια και η Κοινοπραξία Μελισσοκομικών Συνεταιρισμών Ελλάδας με έδρα τη Θεσσαλονίκη και πρόεδρο τον κ. Φώτη Καραντούνη.

Από το 1.380.000 μελίσσια παράγονται περίπου 13.000 τόνοι μέλι, Ελληνικό μέλι.

Μέλι όπως και προγενέστερα έχω αναφέρει ήταν και είναι το κύριο προϊόν των μελισσοκομικών εκμεταλλεύσεων.

Όταν οι πρόγονοί μας προσέφεραν σε Όλους τους Θεούς μέλι, προσέφεραν Ελληνικό Μέλι.

Όταν ο Δημόκριτος ή ο Ιπποκράτης, ο Πυθαγόρας ή ο Ανακρέων αναφερόντουσαν στο μέλι, εννοούσαν διότι εγνώριζαν, το Ελληνικό Μέλι.

Ποίο είναι όμως το Ελληνικό Μέλι; Το γνωρίζουμε σήμερα;

Ο Έλληνας καταναλωτής είναι ολιγότερο ενημερωμένος σχετικά με το μέλι και ειδικότερα για το Ελληνικό μέλι. Δεν γνωρίζει το ελληνικό μέλι, τη διατροφική του αξία, τις διατροφικές, φαρμακευτικές και θεραπευτικές του ιδιότητες.

Σήμερα που όλο και περισσότερο το φυσικό μέλι χρησιμοποιείται όχι μόνο ως τρόφιμο, αλλά και ως φάρμακο, μαζί φυσικά και με τα άλλα προϊόντα της κυψέλης, ο Έλληνας μελισσοτρόφος, η Ελληνική μελισσοκομία αντιμετωπίζει όλο και περισσότερο τον άνισο ανταγωνισμό, των αμφιβόλου ποιότητας εισαγόμενων φτηνών μελιών.

Είναι πράγματι περίεργο, πως ένα μεγάλο μέρος των κατοίκων-καταναλωτών μελιού αυτής της χώρας, της πατρίδας του Αρισταίου, του Αριστοτέλη και του Ιπποκράτη, αγνοούν ακόμη και σήμερα τις ιδιότητες του προϊόντος αυτού της Ελληνικής γης. Διότι άρρηκτα είναι συνδεδεμένοι μεταξύ τους οι Τρεις όροι.

Λαογραφία: για να μην τα πάρει ο ποταμός ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ

Μικρογραφία της κοινωνίας ήταν η κοινωνία των μελισσιών του στο μελισσομάντρι. Το μελισσομάντρι ήταν τόπος εύυδρος, σύδενδρος και προσήλιος, που ο μελισσοκόμος εγκαθιστούσε τα κρινιά.

Το μέλι ήταν το υποκατάστατο της σχεδόν άγνωστης ζάχαρης στα βουνά, ήταν φάρμακο και μια γλυκιά νότα στην πικρή ζωή του βουνίσιου. Μαζί με το κερί ήταν το πιο περιζήτητο εμπόρευμα από τα προϊόντα του. Η μελισσοκομία του προσπόριζε λίγα χρήματα, που ήταν πολύ δυσεύρετα εκείνο τον καιρό.

Τότε που το οικοσύστημα ήταν στα ζύγια του υπήρχαν και πολλά άγρια μελίσσια. Οι επιτήδειοι μελισσοκυνηγοί τ' ανακάλυπταν σε κουφάλες δέντρων και σε σπηλιές απάτητων βράχων, που πολλά απ' αυτά ο κόσμος τα 'λεγε στοιχειωμένα, γιατί πολλοί θαρραλέοι μελισσοκυνηγοί πλήρωσαν με τη ζωή τους την αποκοτιά να τρυγήσουν τέτοιους γλυκούς θησαυρούς.

Ο μελισσοκυνηγός έβλεπε σ' ένα τρεχούμενο νερό μέλισσες να πηγαινοέρχονται και να πίνουν, να ποτίζουν, όπως έλεγαν. Εξακρίβωναν την αράδιαση, το μέρος δηλαδή, που κατευθύνονταν οι μέλισσες, για να πάνε στο μελίσσι τους. Με το αετίσιο τους μάτι και την εμπειρία τους εντόπιζαν και σταύρωναν τον έλατο που βρισκόταν το μελίσσι κι έτσι το ιδιοποιούνταν και το φθινόπωρο πήγαιναν και το τρυγούσαν.

Λένε πως το άγριο μέλι είναι το καλύτερο, γιατί γίνεται από διαλεχτά λουλούδια, το σίγουρο όμως είναι πως δεν είναι προϊόν εργασίας του μελισσοκόμου, είναι κυνήγι και σαν τέτοιο είναι όντως το καλύτερο.

1. Παραδοσιακή μελισσοκομία.
Ο άνθρωπος από την αυγή ακόμα της πολιτισμένης του πορείας είδε ότι δεν του έφτανε το φυσικό μέλι των αγριομελισσιών, γι αυτό και από πολύ νωρίς, μιμούμενος τη φύση, ασχολήθηκε με την μελισσοκομία. Η εγχώρια παραδοσιακή μελισσοκομία ήταν αντιγραφή της άγριας, φυσικής "μελισσοκομίας". Το εγχώριο μελίσσι που εξέτρεφε ο μελισσοκόμος και το άγριο που θήρευε ο μελισσοκυνηγός διέφεραν στο ότι, το μεν πρώτο το εγκαθιστούσε ο άνθρωπος στο κρινί και το δε δεύτερο εγκαθίσταται μόνο του σε κουφάλες δέντρων και σπηλιές βράχων.

Τα είδη μελισσιών ήταν:
α) μανάδες (μελίσσια του προηγούμενου χρόνου)
β) πρωτογόνια ή μιγδάλια (τα πρώτα γονίδια των μανάδων)
γ) δευτερογόνια (για πολύ καλές μανάδες) και
ε) πρωτογόνια των πρωτογονιών (σπανίως)

1.1. Εγχώριο μελίσσι.
Το μελίσσι ήταν σαν ένα σπίτι.
Αποτελούταν από τα θέμελα (την βάση),
τον σκελετό (το κρινί),
και την σκεπή (το σκέπαστρο).
Το καθιερωμένο υλικό κατασκευής των κρινιών ήταν το ξύλο.

α. κρινί ή κουβέλι ή κυβέρτι ( σλαβ. krina ή kublu ). Το κρινί μπορεί να γίνει πλεχτό σαν κοφίνι, αλειμμένο απ΄ έξω με γελαδοσβουνιά. Ο ορεινός μελισσοκόμος όμως σπάνια το χρησιμοποιούσε. Στη μέση είχε δύο ξυλάκια περαστά, τον σταυρό, για να συγκρατούνται οι κερήθρες και ένα οδοντωτό κόψιμο στο κάτω μέρος, που ήταν οι πόρτες του μελισσιού. Στηριζόταν σε μια πέτρινη βάση και έφερε σκέπαστρο.

Υπήρχαν δύο ειδών ξύλινα κρινιά:
"τύπου κουρέτσας" Ήταν κούφιος κορμός από κάποιο γέρικο κρανοέλατο, δηλ. από προσήλιο και άγονο μέρος, τον οποίον καθάριζαν με ένα ειδικό εργαλείο, το σγούβι ή γουβιά.

σανιδένιο κιβώτιο. Συνήθως το κατασκεύαζε ο ίδιος ο μελισσοκόμος, μερικές όμως φορές ήταν και κατασκευή του μαραγκού. Θεωρούταν υποδεέστερο σε σχέση με το κρινί τύπου κουρέτσας.

β. βάση. Ήταν μια μεγάλη πλάκα η οποία βρισκόταν μόνιμα στο μελισσομάντρι.
γ. σκέπαστρο. Για καλύτερη στεγανότητα στην σανιδένια οροφή του κρινιού, πρόσθεταν μια μεγάλη φλούδα από έναν γεροέλατο. Πολλά μεγάλα έλατα, είχαν πληγές στη βάση τους, από αυτές τις επιθέσεις των μελισσοκόμων.

1.2. Εξαγωγή κηρόμελου.
Στο εγχώριο μελίσσι ο μελισσοκόμος ούτε έλεγχε ούτε και παρενέβαινε στα εσωτερικά του.

Την μόνη παρέμβαση που έκανε ήταν στις αρχές Οκτώβρη, όταν ήθελε να πάρει το μέλι του. Τότε σκότωνε τις μέλισσες και κατέστρεφε ολοκληρωτικά το "νοικοκυριό" τους. Το προϊόν αυτής της "λεηλασίας" ήταν το κηρόμελο, δηλ. κερήθρες και μέλι μαζί και η όλη εργασία λεγόταν τρύγημα του μελισσιού.

Παράλληλα, αρχές Ιουλίου, κούρευε το μελίσσι, αφαιρούσε δηλ. κάποιες κερήθρες από την κορυφή του κρινιού, απλώς για να δοκιμάσει λίγο μέλι.

α. θειαφοκέρι. Ήταν ένα κερί, που γινόταν βουτώντας ένα κουρέλι σε λιωμένο θειάφι. Στην μελισσοκομία το χρησιμοποιούσαν για να καπνίσουν μ' αυτό το κρινί ώσπου να ψοφήσουν οι μέλισσες και να μπορούν στη συνέχεια να το τρυγούν ανενόχλητοι. Επίσης το χρησιμοποιούσαν σε ειδικές περιπτώσεις και σαν πρόχειρο φωτιστικό μέσο.

β. μελισσομάχαιρο ή σμηνομάχαιρο ή κηροκόπο. Ήταν ένα μακρύ μαχαίρι ικανό να φτάνει μέχρι το σταυρό του κρινιού με το οποίο έκοβαν τις κηρήθρες.

1.3. Εξαγωγή μελιού.
Το μέλι λαμβανόταν με στράγγισμα ή στύψιμο του κηρόμελου. Στην πρώτη περίπτωση έβγαινε το σταχτό μέλι και στη δεύτερη το στιφτό.

α. κηροσκάφη. Ήταν μια μεγάλη σκάφη ειδική για την μελισσοκομία. Κάθε σοβαρό νοικοκυριό είχε τουλάχιστον τέσσαρες σκάφες. Μια για μπουγάδα, μια για ζύμωμα, μια για το βάψιμο των γαλάζιων και μια για το μέλι και το κηρί.

β. κηροτσάντιλα. Έμοιαζε με την μάλλινη τυροτσάντιλα. ΄Αντί για το σταλποτύρι (το πηγμένο γάλα) έβαζαν μέσα το κηρόμελο και την κρεμούσαν πάνω από την κεροσκάφη. Εκεί σιγά-σιγά έσταζε το μέλι και έτσι έπαιρναν το σταχτό μέλι.

γ. τσαντηλοσάκουλο. Αν ήθελαν στιφτό μέλι, έβαζαν το κηρόμελο μέσα σ΄ ένα μάλλινο σακί, ίδιας ύφανσης με την κηροτσάντηλα.
Εκεί έστυβαν το κερόμελο, ρίχνοντας ταυτόχρονα λίγο καυτό νερό και το μέλι πεταγόταν έξω από το τσαντηλοσάκουλο.

δ. πλαστήρι-κηρόξυλο. Έβαζαν το πλαστήρι λοξά μέσα στην κηροσκάφη, απίθωναν πάνω του το γεμάτο με κηρόμελο τσαντηλοσάκουλο και με ένα ξύλο,
σαν τσαποστύλι (στειλιάρι τσαπιού) το συνέθλιβαν. Έτσι πεταγόταν έξω το μέλι και έμεινε μέσα το κερί. Αυτή ήταν η χρησιμοποιούμενη μέθοδος για μικρές ποσότητες, που ήταν και η πιο συνηθισμένη.

δ. μελοστίφτης. Ήταν ειδικό εργαλείο με το οποίο πολλαπλασιαζόταν η φυσική μυϊκή δύναμη συμπίεσης του κηρόμελου (αξιοποιώντας τις ιδιότητες των μοχλών). Μεταξύ του σημείου εφαρμογής της δύναμης και του υπομοχλίου έμπαινε το τσαντηλοσάκκουλο, το οποίο δεχόταν πολλαπλάσια δύναμη από αυτήν που εφάρμοζε ο μελισσοκόμος. Τον ίδιο πρωτόγονο στίφτη τον χρησιμοποιούσαν και για "ταλιάγρισμα" (συμπίεση) των στέμφυλων όταν δεν ήθελαν να τα βγάλουν τσίπουρο.

1.4. Εξαγωγή κεριού.
Μετά το στύψιμο του κηρόμελου και την εξαγωγή του μελιού μέσα στο σακί έμεναν οι κηρήθρες.
Τοποθετώντας και πάλι το, γεμάτο κηρήθρες, τσαντηλοσάκουλο στο πλαστήρι το έστυβαν ξανά με το κηρόξυλο, αφού πρώτα του έριχναν άφθονο καυτό νερό.
Το κερί έλιωνε και συμπιεζόμενο πετιόταν έξω από το τσαντηλοσάκουλο και επέπλεε σαν λάδι μέσα στο νερό που περιείχε η κηρόσκαφη.
Όταν κρύωνε και έπηζε, υπό μορφή πέτσας στην επιφάνεια, το συνέλεγαν, το έβαζαν σ΄ ένα καζάνι και το ξανάλιωναν.
Το καθαρό πλέον λιωμένο κερί το έχυναν σε διάφορα τσουκαλοπίνακα, όπου εκεί σταθεροποιούταν και έπαιρνε την φόρμα του, που ήταν και η εμπορική συσκευασία του.

2. Κηροπλαστική
Η κηροπλαστική σαν ξέχωρη τέχνη και επάγγελμα δεν αναπτύχθηκε στα ορεινά. Οι λαμπάδες και τα κεριά δεν ήταν εμπορικό προϊόν, ήταν τις περισσότερες φορές ιδιοκατασκευή του πιστού.

Η οικιακή κηροπλαστική γινόταν με τα χέρια. Έπλαθαν για ώρα έναν βώλο κεριού ώσπου να γίνει σαν προζύμι. Μετά πλάθοντάς το και στρίβοντάς το, πάνω σ΄ ένα κατακόρυφα τεντωμένο σχοινί έφτιαχναν την λαμπάδα με φυτίλι το τεντωμένο σχοινί.
Στεφάνι κηροπλαστικής. Επαγγελματικότερη άσκηση της κηροπλαστικής γινόταν συνήθως από τον νεωκόρο της εκκλησιάς. Αυτός κρεμούσε νήματα στα άγκιστρα του ειδικού κηροπλαστικού του στεφανιού, έχυνε πάνω τους λιωμένο κερί και έτσι έφτιαχνε χυτά κεριά και λαμπάδες με όσο πάχος του επέβαλλε η ισχνή επάρκεια του ναού σε κερί και η αυξημένη ζήτηση των πιστών σε κεριά.


3. Μελισσοκομικά προϊόντα
Τα βασικά μελισσοκομικά προϊόντα ήταν το μέλι και το κερί. Το φυσικό μέλι, ας πούμε των αγριομελισσιών, είναι ένα άριστο προϊόν που καμιά επιστημονική παρέμβαση του ανθρώπου δεν μπόρεσε να το βελτιώσει ή να το ξεπεράσει, μπόρεσε όμως να το νοθεύσει.

Στην αγροτική προβιομηχανική εποχή, που το περιβάλλον ήταν υγιές, παρά τις πρωτόγονες μελισσοκομικές μεθόδους παραγόταν πολύ μέλι.
Στα βουνά η μελίγκρα του έλατου και η πλούσια χλωρίδα ήταν εγγύηση για μια άφθονη μελοπαραγωγή.
α. κερόμελο. Ήταν το προϊόν του τρυγήματος του κρινιού. Πολλές φορές για να αποφύγει τις φασαρίες των παραπέρα επεξεργασιών το πουλούσε στον έμπορο σαν κερόμελο.

β. βασιλικός πολτός. Είναι η τροφή που παράγουν οι εργάτριες μέλισσες για την βασίλισσά τους. Είναι πλούσια σε βιταμίνες, ιχνοστοιχεία και σίδηρο. Θεωρείται φυσικό τονωτικό φάρμακο και χρησιμοποιείται από τους ηλικιωμένους σαν ελιξίριο της χαμένης τους νιότης.

γ. σταχτό μέλι. Ήταν το καλύτερο μέλι και χρησιμοποιούταν σαν φάρμακο.

δ. στιφτό μέλι. Με αυτό κατασκεύαζαν μελόπιτες και γενικά αντικαθιστούσε τη ζάχαρη.

ε. κερί. Εκτός από τις λαμπάδες και τα κεριά που έφτιαχνε για τις ανάγκες του ο μελισσοκόμος είχε και ένα σβώλο κεριού για να κερώνει τις τσαγκαρκλωνές του.

στ. μελότσιπρα. Μετά από τα επανειλημμένα στυψίματα και την κατεργασία του κερόμελου, με τα οποία λαμβανόταν το μέλι και το κερί, έμενε ένα υπόλειμμα τα μελότσιπρα.

Το κερί που υπήρχε σ΄ αυτά δεν μπορούσε πλέον να βγει με στύψιμο, χρειαζόταν ειδικά μηχανήματα τα οποία δεν διέθετε ο επιχώριος μελισσουργός. Έτσι κι αυτός τα έψηνε στο ρακοκάζανο και έβγαζε την μελόρακη. Ένα δεύτερης ποιότητας τσίπουρο.


Πηγή ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

Η παραδοσιακή μελισσοκομία στην Ελλάδα

Η παραδοσιακή μελισσοκομία:
από επίδειξη στο Στανό Χαλκιδικής

Τα κοφίνια
Παλιότερα που δεν υπήρχαν οι γνωστές ξύλινες κυψέλες, οι μελισσοκόμοι κατασκεύαζαν κοφίνια. Σήμερα λίγοι τα χρησιμοποιούν , ενώ ακόμα πιο λίγοι είναι αυτοί που κατασκευάζουν.

Στο χωριό μας κατασκευάζει κοφίνια μόνο ο κ. Γεώργιος Χαλκιάς, τέχνη που έμαθε από παλιότερους μελισσοκόμους του χωριού.
Ο κ. Γιώργος, με μεγάλη προθυμία, κουβάλησε τον απαραίτητο εξοπλισμό στην αυλή του σχολείου, για να μας δείξει τον τρόπο με τον οποίο κατασκευάζονται τα κοφίνια.

Πρώτα γίνεται ο σκελετός, ο οποίος αποτελείται από 12 βέργες λυγαριάς, τα «στημονάρια». Αυτές οι βέργες δένονται γερά και σχηματίζουν μια προεξοχή στην οροφή του κοφινιού, που την ονομάζουν «κτουκ». Τις 12 βέργες τις τοποθετούμε στο έδαφος και τις ανοίγουνε ώστε να σχηματιστεί ένα αστέρι. Στη συνέχεια παίρνουμε τρεις βέργες από ένα αναρριχόμενο φυτό, τη «σκρέπα», και αρχίζουμε το πλέξιμο της οροφής.

Μόλις γίνει η οροφή περίπου 30 εκατοστά, τότε λυγίζουμε τα «στημονάρια» και τα τοποθετούμε σε έναν οδηγό από σύρμα με την ίδια διάμετρο και συνεχίζουμε το πλέξιμο για 5 εκατοστά ακόμα.

Τότε σταματούμε το πλέξιμο με «σκρέπες» και συνεχίζουμε με σχισμένα καλάμια για 20 περίπου εκατοστά. Μετά πλέκουμε για λίγο με σχισμένες βέργες λυγαριάς, κάνουμε δηλαδή ένα ζωνάρι, για να είναι πιο ανθεκτικό. Συνεχίζουμε πάλι με καλάμια για 20 εκατοστά και μετά πλέκουμε άλλο ένα ζωνάρι, το «μελίγγι», με βέργες λυγαριάς.

Τώρα είμαστε έτοιμοι να τοποθετήσουμε τα έξι πόδια, τις «κλούτσες». Αυτά είναι ξύλινα και σφηνώνονται ανάμεσα στο πλέξιμο.

Στη συνέχεια κάνουμε ένα μείγμα από βουνιές (κόπρανα αγελάδας), στάχτη και νερό και μ’ αυτό αλείφουμε το κοφίνι, δύο «χέρια», για μόνωση και προστασία από το σαράκι.

Τις κηρήθρες μέσα στο κοφίνι τις στηρίζουμε με κάτι ξύλινες βελόνες, τις «τσίτες» , με τι οποίες τρυπούμε το κοφίνι πέρα ως πέρα.

Πάνω στα κοφίνια, για να προστατεύονται από τον ήλιο και τη βροχή, τοποθετούσαν παλιότερα κλαδιά φτέρης και χώμα.

Η μεταφορά των κοφινιών γινόταν με ζώα. Πρώτα έκλειναν το κάτω μέρος με τσουβάλια, τα έδεναν γερά να μη φύγουν οι μέλισσες και στη συνέχεια τα φόρτωναν. Σε κάθε ζώο έβαζαν μέχρι και 12 κοφίνια.

Πώς όμως έβγαζαν το μέλι από τα κοφίνια χωρίς τις σημερινές μηχανές;
Αφού έβγαζαν τις «τσίτες», με τις οποίες ήταν στερεωμένες οι κηρήθρες, τις έπαιρναν και τις έβαζαν σ’ ένα καζάνι να ζεσταθούν και να μαλακώσουν. Ύστερα τις έστυβαν με τα χέρια και έσταζε το μέλι.

Πώς χωρίζουμε ένα μελίσσι

Όταν ένα μελίσσι αναπτυχθεί καλά, τότε ο μελισσοκόμος το χωρίζει. Δηλαδή από ένα μελίσσι κάνει δύο. Στις κυψέλες η διαδικασία είναι πιο εύκολη απ’ ότι στα κοφίνια.

Βγάζει τα τελάρα και ψάχνει με προσοχή τη βασίλισσα. Μόλις τη βρει, τη βάζει σε μια άλλη κυψέλη μαζί με τις μισές μέλισσες και απομακρύνει την κυψέλη, ώστε να μην μπορούν να επιστρέψουν πίσω. Το παλιό μελίσσι που έμεινε χωρίς βασίλισσα, θα αναγκαστεί να βγάλει καινούρια.

Στα κοφίνια όμως, η διαδικασία του χωρίσματος είναι εντυπωσιακή.

Την Τετάρτη, 25 Απριλίου, πήγαμε σε μια τοποθεσία λίγο πιο έξω από το χωριό, όπου ο κ. Γεώργιος Χαλκιάς έχει τα μελίσσια του και μας έδειξε πώς γίνεται το χώρισμα.

Στην αρχή παίρνουμε ένα άδειο κοφίνι και το τοποθετούμε πλαγιαστά πάνω σε μια βάση. Μετά παίρνουμε το κοφίνι, που θέλουμε να χωρίσουμε, και το βάζουμε ανάποδα ακριβώς από κάτω. Ανάμεσα στα δυο κοφίνια απλώνουμε ένα πανί, για να μπορούν να περάσουν οι μέλισσες από το ένα κοφίνι στο άλλο. Με το καπνιστήρι, καπνίζουμε τις μέλισσες, για να ηρεμήσουν.




Τότε με κάποιο αντικείμενο χτυπούμε ελαφρά στα πλαϊνά το γεμάτο κοφίνι και οι μέλισσες αρχίζουν να ανεβαίνουν προς τα πάνω. Αυτή η διαδικασία λέγεται «σαλάγισμα». Καθώς προχωρούν οι μέλισσες, προσέχουμε να εντοπίσουμε τη βασίλισσα.


Μόλις τη βρούμε, τη βάζουμε μέσα σ’ ένα μικρό κουτάκι με τρυπούλες, για να μπορούν να τη βλέπουν οι μέλισσες, και το τοποθετούμε μέσα στο άδειο κοφίνι. Οι μέλισσες τότε φεύγουν από το γεμάτο κοφίνι και πηγαίνουν στο άδειο, να βρουν τη βασίλισσά τους.

Όταν φύγουν οι μισές περίπου μέλισσες, βγάζουμε μερικές κηρήθρες από το γεμάτο και τις στερεώνουμε στο άδειο και με ένα πανί κλείνουμε το κοφίνι, που έχει τη βασίλισσα. Αυτό το κοφίνι , όπως και στις κυψέλες, το απομακρύνουμε περίπου 5 χιλιόμετρα, για να μην μπορούν να επιστρέψουν οι μέλισσες στο παλιό κοφίνι, το οποίο θα αναγκαστεί να βγάλει καινούρια βασίλισσα.

Αναμνηστική φωτογραφία με το χωρισμένο κοφίνι

πηγή δεν αναφέρεται επειδή είναι αλίευμα απο το διαδίκτυο χωρίς διεύθυνση
ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟ ΣΤΟ ΣΤΑΝΟ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ