του Αλέξανδρου Σ. Αλεξάκη *
Στις περισσότερες περιπτώσεις η αξία της συσκευασίας εξαντλείται στις εντυπώσεις που δημιουργεί. Για τα τρόφιμα όμως, η συσκευασία καθίσταται πολύ πιο σοβαρή υπόθεση, αφού αφορά στην ίδια την υγεία του καταναλωτή!
Δεδομένου, λοιπόν, ότι η συσκευασία αποτελεί ένα βασικό μέρος −θα το αποκαλούσαμε κορυφαίο παράγοντα και συνδεδεμένο άρρηκτα με την επεξεργασία και τη διανομή των τροφίμων−, είναι φανερό πως μια ελαττωματική συσκευασία θα ανατρέψει όλα αυτά που ένας παρασκευαστής τροφίμων έχει προσπαθήσει να επιτύχει.
Συνεπώς, όπως γίνεται κατανοητό, για να μην βρεθεί ο παραγωγός τροφίμων προ δυσάρεστων εκπλήξεων, φροντίζει ώστε σε γενικές γραμμές η συσκευασία να πληροί στοιχειώδεις προϋποθέσεις.
Έτσι, με νομοθεσίες, τα κράτη έχουν καθορίσει οδηγίες, οι οποίες ακολουθούν τους εξής κανόνες:
Η συσκευασία οφείλει να προστατεύει το τρόφιμο από τις φυσικές ζημιές, από κακούς χειρισμούς (χτυπήματα, κ.λπ.), από τη σκόνη, την έκθεση στο φως, την επίδραση από το οξυγόνο της ατμόσφαιρας και την υγρασία, τη μόλυνση από βιολογικούς παράγοντες (μικροοργανισμοί, έντομα, τρωκτικά), την απώλεια του αρώματος και της γεύσης, καθώς επίσης να διασφαλίζει την αποφυγή προσρόφησης αρωμάτων και γεύσεων από τον περιβάλλοντα χώρο.
Η συσκευασία γίνεται ενίοτε αιτία για την πρόκληση ασθενειών, καθώς μόρια της χημικής της σύστασης εισχωρούν στα τρόφιμα.
Για να είναι μια συσκευασία επιτυχής, οφείλει να πληροί τις ακόλουθες δύο προϋποθέσεις:
α) να αναγράφονται σε αυτή με σαφήνεια όλες οι πληροφορίες που αφορούν στο τρόφιμο (συστατικά, τα επιπρόσθετα συντηρητικά, βελτιωτικά, ο χρόνος ζωής κ.λπ.)·
β) να ανοίγει με ευκολία.
Κι όμως, ενώ συμβαίνουν όλα αυτά για το καλό του τροφίμου, υπάρχει και κάτι άλλο στο οποίο θα πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας. Η ίδια η συσκευασία γίνεται, ενίοτε, αιτία για την πρόκληση ασθενειών, καθώς μόρια της χημικής της σύστασης εισχωρούν («μεταναστεύουν» όπως έχει επικρατήσει ο όρος διεθνώς) στο τρόφιμο και τα οποία είναι άκρως τοξικά καθιστώντας την υγεία επισφαλή.
Τα υλικά που χρησιμοποιούνται στη συσκευασία των τροφίμων είναι κυρίως το γυαλί, το μέταλλο (ανοξείδωτος χάλυβας), το αλουμίνιο (για το οποίο υπάρχουν έντονες αντιρρήσεις ως προς την υγιεινή του, διότι είναι τοξικό μέταλλο), το χαρτί και τα πλαστικά.
Η βιομηχανία τροφίμων χρησιμοποιεί πάνω από 30 διαφορετικούς τύπους πλαστικών. Σ’ αυτά περιλαμβάνονται τα πολύ γνωστά για τη χρήση τους πολυαιθυλένιο, το πολυπροπυλένιο, το πολυκαρμπονάτ και το χλωριούχο πολυβινύλιο. Εκείνα που χρησιμοποιούνται ευρύτατα είναι το πολυαιθυλένιο και το πολυπροπυλένιο.
Πολυαιθυλένιο (polyethylene) μεγάλης ή μικρής πυκνότητας
Χρησιμοποιείται για την κατασκευή φιαλών γάλακτος, νερού και χυμών φρούτων, στα κουτιά των δημητριακών, για τα κύπελλα μαργαρίνης, του γιαουρτιού, παγωτών, κ.λπ. Παρεμπιπτόντως, αναφέρουμε ότι από το ίδιο υλικό φτιάχνονται οι σακούλες πάσης χρήσης (τσάντες παντοπωλείων, σκουπιδιών κ.λπ.).
Το μικρής πυκνότητας πολυαιθυλένιο είναι σχετικά διαφανές. Από το υλικό αυτό κατασκευάζονται διάφορα φιλμ για πολλές χρήσεις, από τις συνήθεις σακούλες αποθήκευσης τροφίμων (ψωμιού, ψυγείου, κ.λπ.), μέχρι τα εύκαμπτα καπάκια των πάσης φύσεως δοχείων τροφίμων (τάπερ) και τα εύκαμπτα (συμπιέσιμα) μπουκάλια τροφίμων.
Πολυπροπυλένιο (polypropylene)
Είναι υλικό σκληρότερο και πιο ανθεκτικό στη θερμότητα, σε σύγκριση με το τετραφθαλικό πολυαιθυλένιο. Παρόλο που η μάζα του είναι πυκνότερη, εντούτοις είναι πιο διαφανές από το πολυαιθυλένιο και γι’ αυτό το λόγο χρησιμοποιείται για παρασκευή ανθεκτικότερων σκευών προς τη θερμότητα (κατάλληλα να χρησιμοποιηθούν σε φούρνο μικροκυμάτων). Μ’ αυτό φτιάχνονται τα φιαλίδια και τα βαζάκια που προορίζονται για τις σάλτσες ή τις κρέμες επικαλύψεων σαλάτας (dressing).
Το πρόβλημα
Το φαινόμενο της «μετανάστευσης» μέρους της πλαστικής ύλης στο τρόφιμο, κυρίως στο υγρό, κατέστη ιδιαζούσης σημασίας θέμα για την υγεία του ανθρώπου, με το οποίο ειδικοί επιστήμονες έχουν ασχοληθεί και έχουν υποβάλει τα συμπεράσματά τους στους κρατικούς φορείς, ώστε να ληφθεί η ανάλογη νομοθετική μέριμνα.
Μεταξύ των άλλων χημικών ενώσεων (μικρού μοριακού βάρους) των πλαστικών που εισχωρούν στα τρόφιμα, υπάρχει μια ένωση για την επικινδυνότητα της οποίας γίνεται πολύς λόγος. Είναι το μπιφενόλ Α. Το φαινόμενο της εισόδου αυτών των ενώσεων ευνοείται από τις συνθήκες μαγειρέματος και αποθήκευσης.
Επίσης, μια άλλη περίπτωση «μετανάστευσης» που εξετάζεται είναι το diethylhexyl, τμήμα του PVC-DEHA, που είναι πλαστικοποιητής. Η «μετανάστευση» αυτής της ένωσης συμβαίνει ως επί το πλείστον σε λιπαρά τρόφιμα (κρέας, γιαούρτι, τυρί, ελαιόλαδο), όταν θερμανθούν, δε, το φαινόμενο αυξάνεται.
Λόγω των ανησυχιών, απαγορεύτηκε στις ΗΠΑ η χρήση του από κάθε συσκευασία τροφίμων (στερεών ή υγρών).
Μια άλλη περίπτωση αφορά στο μελάνι των εκτυπώσεων στις φιάλες. Η ουσία με τον κωδικό ITX χρησιμοποιείται στα μελάνια των υλικών συσκευασίας, συμπεριλαμβανομένων των τροφίμων που συσκευάζονται σε χαρτοκιβώτια, και αυτή «μεταναστεύει» σε τρόφιμα που είναι πλούσια σε λίπος.
Η ασηπτική συσκευασία και τα χαρτοκιβώτια
Η ασηπτική συσκευασία εφαρμόζεται κυρίως στα υγρά (γάλα, χυμοί φρούτων), αποστειρωμένα τρόφιμα. Πρόκειται για εξέλιξη της τεχνολογίας στο χώρο των τροφίμων που καθιστά το είδος αυτό κορυφαίο τεχνολογικό επίτευγμα. Τα προτερήματά της −οικονομία λόγω των φθηνών υλικών, μεταφορά χωρίς προβλήματα, διατήρηση της αντισηψίας χωρίς να χρειάζεται η ψύξη και ασφάλεια στην υγιεινή− την κάνουν να υπερέχει εμπορικά έναντι των άλλων.
Το γυαλί
Η ουσία με τον κωδικό ITX χρησιμοποιείται στα μελάνια των υλικών συσκευασίας, συμπεριλαμβανομένων των χαρτοκιβωτίων, και «μεταναστεύει» σε τρόφιμα πλούσια σε λίπος.
Η περίπτωση του γυαλιού είναι η ιδανικότερη όλων. Απομονώνει αποτελεσματικά το περιεχόμενο από όλα εκείνα που είναι δυνατό να το βλάψουν. Διατηρεί ανέπαφα σε μεγάλο χρονικό διάστημα τα υγρά τρόφιμα, ανεξαρτήτως οξύτητας ή περιεχομένου αλκοολικού βαθμού.
Ενώ το γυαλί έχει το καλύτερο συντελεστή υγιεινής, λόγω του βάρους μάζας εμπορικά μειονεκτεί έναντι των πλαστικών. Εντούτοις, η γυάλινη συσκευασία θα παραμείνει η κορυφαία τόσο από πλευράς εμπορίου όσο και από πλευράς υγιεινής.
Συμπέρασμα
Τα υγρά τρόφιμα με οξύτητα και περιεκτικότητα σε αλκοόλη, δύο σημαντικοί παράγοντες οι οποίοι ευνοούν πολλαπλάσια τη «μετανάστευση» υλικών από τη συσκευασία, ιδανικό είναι να συσκευάζονται σε φιάλες κατασκευασμένες από αδρανές υλικό (γυαλί).
* O Αλέξανδρος Σ. Αλεξάκης είναι ειδικός σε θέματα Αναλυτικής Χημείας και Τεχνολογίας Τροφίμων τ. ΕΕΔΙΠ (Ειδικό Εργαστηριακό Διδακτικό) της Σχολής Χημικών Μηχανικών του Ε.Μ.Π.
πηγή περιοδικό Επίκαιρα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου